Όλοι κουραζόμαστε που και που, αλλά εάν αισθάνεστε μονίμως εξαντλημένοι, ίσως είναι σημάδι ότι υποφέρετε από κόπωση. Πώς διαφέρει η κόπωση από την κούραση;
Για να κατανοήσετε για ποιο λόγο αισθάνεστε κουρασμένοι, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνετε είναι να εξετάσετε τον τρόπο ζωής σας και τα καθημερινά σας άγχη και δυσκολίες. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Έλλειψη άσκησης1,2,3
- Έλλειψη ύπνου4
- Υπερβολική σωματική δραστηριότητα5
- Υπερβολική πρόσληψη καφεΐνης6 ή υπερβολική πρόσληψη αλκοόλ7
- Ασθένειες όπως κρυολογήματα ή γρίπη5
Εάν είστε κουρασμένοι για κάποιον από αυτούς τους λόγους, είναι πολύ πιθανόν η κούρασή σας να μην διαρκέσει πολύ και να αισθανθείτε καλύτερα μόλις ασκηθείτε, ξεκουραστείτε ή κοιμηθείτε περισσότερο.5
Ωστόσο, εάν αισθάνεστε εξαντλημένοι και αυτό συνεχίζεται σε καθημερινή βάση, αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι είστε «κάτι παραπάνω από κουρασμένοι» και ότι υποφέρετε από κόπωση. Εάν υποφέρετε από κόπωση, μπορεί να αισθάνεστε σωματικά και πνευματικά εξαντλημένοι και να στερείστε ενέργειας αρκετές ημέρες την εβδομάδα, ακόμα και αν δεν πραγματοποιείτε ιδιαίτερα κουραστικές σωματικές δραστηριότητες.8 Ενδέχεται, επίσης, να είστε πολύ εξαντλημένοι για να ολοκληρώσετε απλές καθημερινές δραστηριότητες όπως να ντυθείτε ή να πάτε για ψώνια, ενώ μπορεί συχνά να αισθάνεστε πολύ κουρασμένοι για να περάσετε χρόνο με φίλους ή με την οικογένειά σας. Ορισμένοι έχουν περιγράψει την κόπωση ως αίσθηση «ραθυμίας», «εξάντλησης» ή «γκρίνιας».
Εάν θέλετε να διαπιστώσετε εάν το επίπεδο κούρασης που αισθάνεστε είναι φυσιολογικό ή εάν υποφέρετε απωση, μπορείτε να κάνετό κόπε την Έρευνα Κόπωσης για να αξιολογήσετε το επίπεδο της κούρασής σας.
Η κόπωση είναι συχνή και είναι συνήθως το πρώτο πρόβλημα που αναφέρουν οι ασθενείς όταν επισκέπτονται τον γιατρό τους.9 Πρόκειται για ένα σύνθετο σύμπτωμα καθώς μπορεί να προκαλείται από πολλές διαφορετικές υποκείμενες παθήσεις, όπως:
- Ανεπάρκεια σιδήρου και σιδηροπενική αναιμία10
- Αναιμία από άλλες αιτίες, όπως χαμηλά επίπεδα βιταμίνης B12 ή φυλλικού οξέος11
- Ορμονικές διαταραχές όπως υποθυρεοειδισμός και διαβήτης12
- Σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, επίσης γνωστό ως Μυαλγική Εγκεφαλομυελίτιδα (ME)2
- Κατάθλιψη2,13 και διαταραχές ύπνου4
- Υπερφόρτωση σιδήρου, γνωστή ως αιμοχρωμάτωση,14 όπου η υπερβολική ποσότητα σιδήρου μπορεί να οδηγήσει σε υπερσυσσώρευση σιδήρου στα όργανα του σώματός σας.15
Καθώς οι λόγοι για τους οποίους μπορεί να υποφέρετε από κόπωση είναι πολλοί, είναι σημαντικό να απευθυνθείτε στον γιατρό σας ώστε να συζητήσετε για το πώς αισθάνεστε, με περισσότερη λεπτομέρεια. Ο γιατρός σας είναι ο πλέον κατάλληλος για να διαγνώσει την κόπωση και να συζητήσει μαζί σας για ενδεχόμενες θεραπευτικές επιλογές.
Εάν η κόπωσή σας οφείλεται σε ανεπάρκεια σιδήρου ή σιδηροπενική αναιμία, η αύξηση της πρόσληψης σιδήρου μέσω της διατροφής και, εφόσον απαιτείται, μέσω θεραπείας μπορεί να σας κάνει να νιώσετε πολύ καλύτερα. Γι΄αυτό, είναι πολύ σημαντικό να μιλήσετε στον γιατρό σας και να έχετε το νου σας για άλλα σημάδια που μπορεί να σημαίνουν ότι έχετε ανεπάρκεια σιδήρου.
Σημάδια ανεπάρκειας σιδήρου και σιδηροπενικής αναιμίας
Τα συμπτώματα που υποδηλώνουν ανεπάρκεια σιδήρου και σιδηροπενική αναιμία είναι σε γενικές γραμμές ασαφή και μη συγκεκριμένα. Καθώς η νόσος εξελίσσεται, μπορεί να γίνουν πιο σοβαρά.16
Συμπτώματα που μπορώ να νιώσω
Ο σίδηρος είναι σημαντικός για μια σειρά συστημάτων που συμμετέχουν στη διατήρηση της σωστής θερμοκρασίας του σώματός μας. Εάν έχετε ανεπάρκεια σιδήρου, είναι δύσκολο να νιώσετε ζεστά και μπορεί να νιώθετε συχνά τα χέρια ή τα πόδια σας κρύα ή να κρυώνετε εύκολα.
Ως θηλαστικά, οι άνθρωποι πρέπει να διατηρούν μια συγκεκριμένη θερμοκρασία σώματος. Η έλλειψη σιδήρου το καθιστά αυτό δύσκολο.
Εάν έχετε δυσάρεστες και παράξενες αισθήσεις στα πόδια, ιδιαίτερα όταν ξεκουράζεστε, και νιώθετε την ανάγκη να κινήσετε τα πόδια σας για να απαλλαγείτε από αυτήν την αίσθηση, ίσως υποφέρετε από το σύνδρομο ανήσυχων ποδιών. Η αίσθηση περιγράφεται ως φαγούρα, καύσος, μυρμήγκιασμα ή πόνος και επηρεάζει τον ύπνο.
Το 16% των αιμοδοτών με απόλυτη έλλειψη/ανεπάρκεια σιδήρου υπέφεραν από σύνδρομο ανήσυχων ποδιών.
Μια από τις πιο συχνές λαχτάρες που σχετίζονται με την ανεπάρκεια σιδήρου είναι η έντονη επιθυμία να φάτε ή να μασήσετε πάγο. Το συχνό μάσημα πάγου μπορεί να βλάψει τα δόντια και τα ούλα σας. Έτσι, εάν νομίζετε ότι υποφέρετε από αυτό, θα πρέπει να επισκεφτείτε τον οδοντίατρο καθώς και τον γιατρό σας.
Η περιστασιακή λαχτάρα για ορισμένες τροφές είναι φυσιολογική, ειδικά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Ωστόσο, η ασυνήθιστη λαχτάρα για κατανάλωση πραγμάτων όπως ο πηλός, το χώμα, η στάχτη και το άμυλο σε σκόνη μπορεί να οφείλεται σε ανεπάρκεια σιδήρου. Η επιθυμία για κατανάλωση μη βρώσιμων ειδών είναι γνωστή ως «πίκα»
Το 11% των αιμοδοτών με ανεπάρκεια σιδήρου ή εξάντληση απόλυτη έλλειψη σιδήρου έπασχαν από πίκα.
Η κόπωση αποτελεί μια μόνιμη αίσθηση εξάντλησης και μπορεί να αφορά πνευματική αλλά και σωματική εξάντληση. Η ανεπάρκεια σιδήρου μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα συγκέντρωσης και τη βραχυπρόθεσμη μνήμη σας, ενώ μπορεί επίσης να αισθάνεστε εκνευρισμό και να χάνετε γρήγορα τη συγκέντρωσή σας.
Ο σίδηρος είναι σημαντικός για μια σειρά συστημάτων που συμμετέχουν στη διατήρηση της σωστής θερμοκρασίας του σώματός μας. Εάν έχετε ανεπάρκεια σιδήρου, είναι δύσκολο να νιώσετε ζεστά και μπορεί να νιώθετε συχνά τα χέρια ή τα πόδια σας κρύα ή να κρυώνετε εύκολα.
Ως θηλαστικά, οι άνθρωποι πρέπει να διατηρούν μια συγκεκριμένη θερμοκρασία σώματος. Η έλλειψη σιδήρου το καθιστά αυτό δύσκολο.
Εάν έχετε δυσάρεστες και παράξενες αισθήσεις στα πόδια, ιδιαίτερα όταν ξεκουράζεστε, και νιώθετε την ανάγκη να κινήσετε τα πόδια σας για να απαλλαγείτε από αυτήν την αίσθηση, ίσως υποφέρετε από το σύνδρομο ανήσυχων ποδιών. Η αίσθηση περιγράφεται ως φαγούρα, καύσος, μυρμήγκιασμα ή πόνος και επηρεάζει τον ύπνο.
Το 16% των αιμοδοτών με απόλυτη έλλειψη/ανεπάρκεια σιδήρου υπέφεραν από σύνδρομο ανήσυχων ποδιών.
Μια από τις πιο συχνές λαχτάρες που σχετίζονται με την ανεπάρκεια σιδήρου είναι η έντονη επιθυμία να φάτε ή να μασήσετε πάγο. Το συχνό μάσημα πάγου μπορεί να βλάψει τα δόντια και τα ούλα σας. Έτσι, εάν νομίζετε ότι υποφέρετε από αυτό, θα πρέπει να επισκεφτείτε τον οδοντίατρο καθώς και τον γιατρό σας.
Η περιστασιακή λαχτάρα για ορισμένες τροφές είναι φυσιολογική, ειδικά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Ωστόσο, η ασυνήθιστη λαχτάρα για κατανάλωση πραγμάτων όπως ο πηλός, το χώμα, η στάχτη και το άμυλο σε σκόνη μπορεί να οφείλεται σε ανεπάρκεια σιδήρου. Η επιθυμία για κατανάλωση μη βρώσιμων ειδών είναι γνωστή ως «πίκα»
Το 11% των αιμοδοτών με ανεπάρκεια σιδήρου ή εξάντληση απόλυτη έλλειψη σιδήρου έπασχαν από πίκα.
Η κόπωση αποτελεί μια μόνιμη αίσθηση εξάντλησης και μπορεί να αφορά πνευματική αλλά και σωματική εξάντληση. Η ανεπάρκεια σιδήρου μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα συγκέντρωσης και τη βραχυπρόθεσμη μνήμη σας, ενώ μπορεί επίσης να αισθάνεστε εκνευρισμό και να χάνετε γρήγορα τη συγκέντρωσή σας.
Συμπτώματα που μπορώ να δω
Τα στοματικά έλκη είναι επώδυνες λευκές κηλίδες στο εσωτερικό του στόματος. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους μπορεί να υποφέρετε από στοματικά έλκη, όπως το δάγκωμα στο εσωτερικό του στόματος, το στρες και η κούραση. Άλλη μια αιτία, ωστόσο, θα μπορούσε να είναι η ανεπάρκεια σιδήρου.
Οι μελανιές εμφανίζονται όταν τα αιμοφόρα αγγεία κάτω από το δέρμα τραυματίζονται αρκετά ώστε να υπάρξει μικρή αιμορραγία. Εάν έχετε ανεπάρκεια σιδήρου, αυτό μπορεί να συμβαίνει πιο εύκολα. Το εύκολο μελάνιασμα είναι σημάδι ανεπάρκειας σιδήρου.
Η αιμοσφαιρίνη είναι μια κόκκινη χρωστική ουσία. Εάν έχετε σοβαρή σιδηροπενία, μπορεί να υπάρχει λιγότερη αιμοσφαιρίνη στο αίμα σας και να φαίνεστε χλωμοί. Η ωχρότητα είναι περισσότερο αισθητή στο πρόσωπο, τα νύχια, το εσωτερικό του στόματος και το περίγραμμα των ματιών. Εάν τραβώντας προς τα κάτω το κάτω βλέφαρο του ματιού σας διαπιστώσετε ότι αυτό έχει πολύ απαλό ροδακινί ή κίτρινο χρώμα, αυτό μπορεί να υποδηλώνει ότι έχετε ανεπάρκεια σιδήρου ή σιδηροπενική αναιμία.
Η ανεπάρκεια σιδήρου μπορεί να σχετίζεται με ανωμαλίες στο χρώμα, το σχήμα ή την υφή των νυχιών. Συγκεκριμένα, τα νύχια που είναι κοίλα στη μέση και ανυψωμένα στα άκρα, με στρογγυλεμένη όψη σαν κουτάλι, σχετίζονται με τη σιδηροπενική αναιμία.
Τα νύχια σας μπορούν να μεγαλώσουν κατά 3 χιλιοστά σε έναν μήνα. Για να μεγαλώσουν δυνατά, υγιή νύχια απαιτείται ένας συνδυασμός θρεπτικών συστατικών, συμπεριλαμβανομένου του σιδήρου.
Η πτώση κάποιων τριχών κατά το λούσιμο ή το χτένισμα είναι φυσιολογική, αλλά εάν χάνετε τούφες μαλλιών, ή παραπάνω μαλλιά από το κανονικό, αυτό θα μπορούσε να οφείλεται στην ανεπάρκεια σιδήρου. Η αύξηση των επιπέδων σιδήρου σας θα μπορούσε να σταματήσει ή να μειώσει την απώλεια μαλλιών.
Κάθε τρίχα στο κεφάλι σας αντικαθίσταται κάθε 3-5 χρόνια. Για να διατηρήσετε ένα υγιές τριχωτό κεφαλής, χρειάζεστε σίδηρο.
Τα στοματικά έλκη είναι επώδυνες λευκές κηλίδες στο εσωτερικό του στόματος. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους μπορεί να υποφέρετε από στοματικά έλκη, όπως το δάγκωμα στο εσωτερικό του στόματος, το στρες και η κούραση. Άλλη μια αιτία, ωστόσο, θα μπορούσε να είναι η ανεπάρκεια σιδήρου.
Οι μελανιές εμφανίζονται όταν τα αιμοφόρα αγγεία κάτω από το δέρμα τραυματίζονται αρκετά ώστε να υπάρξει μικρή αιμορραγία. Εάν έχετε ανεπάρκεια σιδήρου, αυτό μπορεί να συμβαίνει πιο εύκολα. Το εύκολο μελάνιασμα είναι σημάδι ανεπάρκειας σιδήρου.
Η αιμοσφαιρίνη είναι μια κόκκινη χρωστική ουσία. Εάν έχετε σοβαρή σιδηροπενία, μπορεί να υπάρχει λιγότερη αιμοσφαιρίνη στο αίμα σας και να φαίνεστε χλωμοί. Η ωχρότητα είναι περισσότερο αισθητή στο πρόσωπο, τα νύχια, το εσωτερικό του στόματος και το περίγραμμα των ματιών. Εάν τραβώντας προς τα κάτω το κάτω βλέφαρο του ματιού σας διαπιστώσετε ότι αυτό έχει πολύ απαλό ροδακινί ή κίτρινο χρώμα, αυτό μπορεί να υποδηλώνει ότι έχετε ανεπάρκεια σιδήρου ή σιδηροπενική αναιμία.
Η ανεπάρκεια σιδήρου μπορεί να σχετίζεται με ανωμαλίες στο χρώμα, το σχήμα ή την υφή των νυχιών. Συγκεκριμένα, τα νύχια που είναι κοίλα στη μέση και ανυψωμένα στα άκρα, με στρογγυλεμένη όψη σαν κουτάλι, σχετίζονται με τη σιδηροπενική αναιμία.
Τα νύχια σας μπορούν να μεγαλώσουν κατά 3 χιλιοστά σε έναν μήνα. Για να μεγαλώσουν δυνατά, υγιή νύχια απαιτείται ένας συνδυασμός θρεπτικών συστατικών, συμπεριλαμβανομένου του σιδήρου.
Η πτώση κάποιων τριχών κατά το λούσιμο ή το χτένισμα είναι φυσιολογική, αλλά εάν χάνετε τούφες μαλλιών, ή παραπάνω μαλλιά από το κανονικό, αυτό θα μπορούσε να οφείλεται στην ανεπάρκεια σιδήρου. Η αύξηση των επιπέδων σιδήρου σας θα μπορούσε να σταματήσει ή να μειώσει την απώλεια μαλλιών.
Κάθε τρίχα στο κεφάλι σας αντικαθίσταται κάθε 3-5 χρόνια. Για να διατηρήσετε ένα υγιές τριχωτό κεφαλής, χρειάζεστε σίδηρο.
Συμπτώματα που με επιβραδύνουν
Προσλαμβάνουμε ενέργεια από τη διατροφή μας υπό τη μορφή σακχάρων, λιπαρών και υδατανθράκων. Η διαδικασία μετατροπής της τροφής σε ενέργεια απαιτεί σίδηρο. Εάν αισθάνεστε διαρκώς ότι δεν έχετε ενέργεια, είναι πιθανόν να έχετε ανεπάρκεια σιδήρου.
Για να μετατρέψει ο οργανισμός σας το πρωινό σας στην ενέργεια που χρειάζεστε για να ξεκινήσετε την ημέρα σας, χρειάζεται σίδηρο. Εάν αισθάνεστε συνεχώς εξαντλημένοι, ίσως υποφέρετε από ανεπάρκεια σιδήρου
Τα προβλήματα ακοής ή η αιφνίδια απώλεια ακοής μπορεί να σχετίζονται με τη σιδηροπενική αναιμία.
Πολλά πράγματα μπορούν να προκαλέσουν πονοκεφάλους και ημικρανίες, όπως η αφυδάτωση, το στρες ή ένα κρυολόγημα. Ωστόσο, η ανεπάρκεια σιδήρου μπορεί να επηρεάσει τη συχνότητα των ημικρανιών, καθώς και τη σοβαρότητά τους.
Εάν νομίζετε ότι οι ημικρανίες σας έχουν γίνει συχνότερες ή πιο σοβαρές, ίσως έχετε ανεπάρκεια σιδήρου.
Η ανεπάρκεια σιδήρου μπορεί να οδηγήσει σε κακή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και να σας δημιουργήσει προδιάθεση για επανεμφανιζόμενα κρυολογήματα και λοιμώξεις. Ο σίδηρος είναι απαραίτητος για τη σωστή λειτουργία του ανοσοποιητικού σας συστήματος.
Ο οργανισμός σας χρειάζεται σίδηρο για να αμυνθεί ενάντια στις λοιμώξεις.
Ο σίδηρος είναι απαραίτητος για την κυκλοφορία του οξυγόνου στο σώμα σας και για την παραγωγή ενέργειας στους μύες σας. Εάν έχετε σιδηροπενία, ίσως παρατηρήσετε ότι δεν μπορείτε να ασκηθείτε όσο θα θέλατε ή ότι λαχανιάζετε με απλές δραστηριότητες.
Η ανεπάρκεια σιδήρου μπορεί να μειώσει την ικανότητά σας για άσκηση.
Προσλαμβάνουμε ενέργεια από τη διατροφή μας υπό τη μορφή σακχάρων, λιπαρών και υδατανθράκων. Η διαδικασία μετατροπής της τροφής σε ενέργεια απαιτεί σίδηρο. Εάν αισθάνεστε διαρκώς ότι δεν έχετε ενέργεια, είναι πιθανόν να έχετε ανεπάρκεια σιδήρου.
Για να μετατρέψει ο οργανισμός σας το πρωινό σας στην ενέργεια που χρειάζεστε για να ξεκινήσετε την ημέρα σας, χρειάζεται σίδηρο. Εάν αισθάνεστε συνεχώς εξαντλημένοι, ίσως υποφέρετε από ανεπάρκεια σιδήρου
Τα προβλήματα ακοής ή η αιφνίδια απώλεια ακοής μπορεί να σχετίζονται με τη σιδηροπενική αναιμία.
Πολλά πράγματα μπορούν να προκαλέσουν πονοκεφάλους και ημικρανίες, όπως η αφυδάτωση, το στρες ή ένα κρυολόγημα. Ωστόσο, η ανεπάρκεια σιδήρου μπορεί να επηρεάσει τη συχνότητα των ημικρανιών, καθώς και τη σοβαρότητά τους.
Εάν νομίζετε ότι οι ημικρανίες σας έχουν γίνει συχνότερες ή πιο σοβαρές, ίσως έχετε ανεπάρκεια σιδήρου.
Η ανεπάρκεια σιδήρου μπορεί να οδηγήσει σε κακή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και να σας δημιουργήσει προδιάθεση για επανεμφανιζόμενα κρυολογήματα και λοιμώξεις. Ο σίδηρος είναι απαραίτητος για τη σωστή λειτουργία του ανοσοποιητικού σας συστήματος.
Ο οργανισμός σας χρειάζεται σίδηρο για να αμυνθεί ενάντια στις λοιμώξεις.
Ο σίδηρος είναι απαραίτητος για την κυκλοφορία του οξυγόνου στο σώμα σας και για την παραγωγή ενέργειας στους μύες σας. Εάν έχετε σιδηροπενία, ίσως παρατηρήσετε ότι δεν μπορείτε να ασκηθείτε όσο θα θέλατε ή ότι λαχανιάζετε με απλές δραστηριότητες.
Η ανεπάρκεια σιδήρου μπορεί να μειώσει την ικανότητά σας για άσκηση.
Η εξάντληση, οι εναλλαγές της διάθεσης και η αδυναμία συγκέντρωσης μπορεί να προκαλέσουν εκνευρισμό. Εάν αισθάνεστε ότι ενοχλείστε εύκολα, ίσως είναι σημάδι ότι υποφέρετε από ανεπάρκεια σιδήρου.
Μήπως ξεχνάτε πιο συχνά μικροπράγματα; Μιλήστε στον γιατρό σας για τα αίτια της απώλειας της βραχυπρόθεσμης μνήμης σας. Ίσως οφείλεται σε ανεπάρκεια σιδήρου.
Η έλλειψη σιδήρου μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλή σεξουαλική επιθυμία και στυτική δυσλειτουργία. Εάν αντιμετωπίζετε οποιοδήποτε από τα δύο, απευθυνθείτε σε έναν γιατρό.
Η εξάντληση, οι εναλλαγές της διάθεσης και η αδυναμία συγκέντρωσης μπορεί να προκαλέσουν εκνευρισμό. Εάν αισθάνεστε ότι ενοχλείστε εύκολα, ίσως είναι σημάδι ότι υποφέρετε από ανεπάρκεια σιδήρου.
Μήπως ξεχνάτε πιο συχνά μικροπράγματα; Μιλήστε στον γιατρό σας για τα αίτια της απώλειας της βραχυπρόθεσμης μνήμης σας. Ίσως οφείλεται σε ανεπάρκεια σιδήρου.
Η έλλειψη σιδήρου μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλή σεξουαλική επιθυμία και στυτική δυσλειτουργία. Εάν αντιμετωπίζετε οποιοδήποτε από τα δύο, απευθυνθείτε σε έναν γιατρό.
- Schwartz AL, Mori M, Gao R, Nail LM, King ME. Exercise reduces daily fatigue in women with breast cancer receiving chemotherapy. Med Sci Sports Exerc. 2001;33(5):718-723.
- Lewis G, Wessely S. The epidemiology of fatigue: More questions than answers. J Epidemiol Community Health. 1992;46:92-97.
- Valdini AF, Steinhardt SI, Jaffe AS. Demographic Correlates of Fatigue in a University Family Health Centre. Fam Pract. 1987;4(2):103-107.
- Åkerstedt T, Knutsson A, Westerholm P, Theorell T, Alfredsson L, Kecklund G. Mental fatigue, work and sleep. J Psychosom Res. 2004;57(5):427-433.
- Belza B. The impact of fatigue on exercise performance. Arthritis Care Res. 1994;7(4):176-80.
- Calamaro CJ, Mason TB a, Ratcliffe SJ. Adolescents living the 24/7 lifestyle: effects of caffeine and technology on sleep duration and daytime functioning. Pediatrics. 2009;123(6):e1005-10. doi:10.1542/peds.2008-3641.
- Prat G, Adan A, Pérez-Pàmies M, Sànchez-Turet M. Neurocognitive effects of alcohol hangover. Addict Behav. 2008;33(1):15-23. doi:10.1016/j.addbeh.2007.05.002.
- Dittner AJ, Wessely SC, Brown RG. The assessment of fatigue: a practical guide for clinicians and researchers. J Psychosom Res. 2004;56(2):157-70.
- Ridsdale L, Evans a, Jerrett W, Mandalia S, Osler K, Vora H. Patients with fatigue in general practice: a prospective study. BMJ. 1993;307(6896):103-6.
- Wood MM, Elwood PC. Symptoms of iron deficiency anaemia: A community survey. Br J Prev Soc Med. 1966;20:117-121.
- Smith DL. Anemia in the elderly. Am Fam Physician. 2000;62(7):1565-72.
- Nijrolder I, van der Windt D, de Vries H, van der Horst H. Diagnoses during follow-up of patients presenting with fatigue in primary care. CMAJ. 2009;181(10):683-7. doi:10.1503/cmaj.090647.
- Targum SD, Fava M. Fatigue as a Residual Symptom of Depression. Innov Clin Neurosci. 2011;8(10):40-43.
- McDonnell SM, Preston BL, Jewell SA, et al. A survey of 2,851 patients with hemochromatosis: symptoms and response to treatment. Am J Med. 1999;106(6):619-24.
- Schümann K, Elsenhans B, Mäurer a. Iron supplementation. J Trace Elem Med Biol. 1998;12(3):129-40. doi:10.1016/S0946-672X(98)80001-1.
- Auerbach M, Adamson J. How we diagnose and treat iron deficiency anemia Am J Hematol. 2016 Jan;91(1):31 -8 Koduru P, Abraham BP. The role of ferric carboxymaltose in the treatment of iron deficiency anemia in patients with gastrointestinal disease. Therap Adv Gastroenterol. 2016 Jan;9(1):76-85