- Okonko 2011 J Am Coll Cardiol. 2011;58(12):1241-1251. doi:10.1016/j.jacc.2011.04.040
- WHO. Iron Deficiency Anemia. Assessment, Prevention, and Control. A Guide for Programme Managers. 2001.
- Goodnough Transfusion. 2012 Jul;52(7):1584-92. doi: 10.1111/j.1537-2995.2011.03495.x. Epub 2011 Dec 29.
- Radbruch L, Sabatowski R, Elsner F et al. Validation of the German version of the brief fatigue inventory. J Pain Symptom Manage 2003;25:449–458.
- Lewis G, Wessely S. The epidemiology of fatigue: more questions than answers. J Epidemiol Community Health 1992;46:92–97.
- Bergner M, Bobbitt R, Carter W et al. The Sickness Impact Profile: development and final revision of a health status measure. Med Care 1981;19:787–805.
- Bowers S, Cannizzaro K, Gregus J et al. Outcomes in cardiopulmonary physical therapy: sickness impact profile. Cardiopulm Phys Ther J 2009;20:–19.
- Witte KK, Clark AL. Why does chronic heart failure cause breathlessness and fatigue? Prog Cardiovasc Dis 2007;49:366–384.
- Nijrolder I, van der Windt D, de Vries H et al. Diagnoses during follow-up of patients presenting with fatigue in primary care. CMAJ 2009;181:683–687.
- Hurrell R, Egli I. Iron bioavailability and dietary reference values. Am J Clin Nutr. 2010;91:1461-1467. doi:10.3945/ajcn.2010.28674F.Am.
- Killip S, Bennett JM, Chambers MD. Iron deficiency anemia. Am Fam Physician. 2007;75(5):671-8.
- Schümann K, Elsenhans B, Mäurer a. Iron supplementation. J Trace Elem Med Biol. 1998;12(3):129-40. doi:10.1016/S0946-672X(98)80001-1.
- USDA National Nutrient Database for Standard Reference , Release 25 USDA National Nutrient Database for Standard Reference , Release 25. Available at: https://www.ars.usda.gov/SP2UserFiles/Place/12354500/Data/SR25/nutrlist/....
- Penney DS, Miller KG. Nutritional counseling for vegetarians during pregnancy and lactation. J Midwifery Womens Health. 2008;53(1):37-44. doi:10.1016/j.jmwh.2007.07.003.
- Evans EC. The FDA recommendations on fish intake during pregnancy. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs. 2002;31(6):715-20.
- Hartmann S, Brørs O, Bock J, et al. Exposure to retinoic acids in non-pregnant women following high vitamin A intake with a liver meal. Int J Vitam Nutr Res. 2005;75(3):187-94.
- World Health Organization. Iron deficiency anaemia. Assessment, prevention and control: A guide for programme managers.; 2001:1-114.
- Evans EC. The FDA recommendations on fish intake during pregnancy. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs. 2002;31(6):715-20.
- Michael Alleyne, McDonald K. Horne, MDb, and Jeffery L. Miller M. Individualized treatment for iron deficiency anemia in adults. Am J Med. 2008;121(11):943-948. doi:10.1016/j.amjmed.2008.07.012.Individualized.
Emilen demir miktarı vücudun ihtiyacını karşılayamadığında demir eksikliği ortaya çıkar. Besinlerden yeterince demir alınmaması veya demir kaybını artıran ya da demirin yetersiz kullanılmasına sebep olan farklı hastalıklar demir eksikliğine yol açabilir. Demir eksikliği, normal demir seviyesine yakın değerlerle başlayıp anemisiz demir eksikliğine ve en şiddetli haliyle anemili demir eksikliğine giden bir süreç olarak kabul edilebilir.1,2 Bu sebeple anemi genellikle demir eksikliği göstergesi olarak kullanılır. Ancak demir eksikliğinin hafif ila orta düzeyde olduğu, diğer bir deyişle henüz aneminin gelişmediği durumlarda da dokularda demir eksikliği görülür ve doku işlevlerinde bozulmalar meydana gelir.2 Anemi, demir eksikliği ve demir eksikliği anemisi terimleri bazen yanlış bir şekilde birbirinin yerine kullanılmaktadır.2
Demir homeostazı da kronik hastalıklardan ve iltihaplanmalardan etkilenebilir, çünkü bu tür sağlık sorunları bağırsaktan demir alınmasına ve alınan demirin vücutta taşınmasına engel olabilir. Bu durum en nihayetinde kronik hastalık anemisine sebep olur.3
Yorgunluk, birçok farklı sebebi olabilen bir semptomdur. Yorgun olan kişi kendini fiziksel olarak bitkin, zihinsel olarak halsiz ve enerjisiz hisseder, dolayısıyla yorgunluğun çok boyutlu olduğu kabul edilir.4 Kronik kalp yetmezliği, kronik obstrüktif akciğer hastalığı ve romatoid artrit (iltihaplı romatizma) gibi kronik sağlık sorunları olan hastalarda5 görülen bedensel engellere eşdeğer tutulabilecek önemli bir sağlık sorunudur.4,5,6,7,8 Yaşam kalitesini olumsuz yönde ve kuvvetli bir şekilde etkileme potansiyeline sahip yorgunluğun sosyal, fizyolojik ve psikolojik boyutları olan bir sorun olduğu kabul edilmektedir.9
Kendinizi aşırı halsiz hissediyorsanız veya demir eksikliğinin diğer semptomlarını gösteriyorsanız tükettiğiniz gıdalardan yeterince demir alıp almadığınızı bir düşünün. Demir seviyesini artırmanın ve yorgunluğu azaltmanın en basit yöntemlerinden biri demir yönünden zengin gıdaları daha fazla tüketmektir.
Normal şartlar altında sağlıklı ve dengeli beslenerek vücudunuzun ihtiyaç duyduğu demirin tamamını alabilirsiniz.10Ancak bazı durumlarda, sağlıklı bir beslenme düzeniniz olsa bile, demir yönünden zengin gıdaları yeterince tüketmeyebilirsiniz. Örneğin vejetaryenlerin ve veganların demir eksikliği riski daha yüksektir.11 Bitkisel kaynaklardan alınan demir, diğer adıyla hem dışı demir, hayvansal kaynaklardan alınan demire kıyasla daha az emilir. Demir ile yakın zamanda tüketilen diğer besin maddeleri ve içecekler de bitkisel kaynaklardan alınan demirin vücutta ne kadar emileceğini etkiler.10 Aşağıdaki tabloda demir yönünden zengin gıdalara örnekler verilmektedir.
Beslenme düzeninizin geçmiş dönemde demir ihtiyacınızı karşılamış olması, ancak içinde bulunduğunuz koşullar değiştiği için alınan demirin artan ihtiyacı karşılayamaması da mümkündür. Örneğin gebelik döneminde veya ameliyat sonrasında böyle bir durum ortaya çıkabilir. Demir seviyenizin dengelenmesi için beslenme düzeninize daha fazla demir eklemek isteyebilirsiniz.
Demir seviyenizi yükseltmek için daha fazla tüketebileceğiniz demir yönünden zengin birçok farklı gıda bulunmaktadır. Et ürünleri (hem demir) 12 ve C vitamini, bitkilerden alınan demirin (hem dışı demir) emilmesine yardımcı olur. Bu sebeple demir yönünden zengin gıdaları daha sık tüketmeye çalışın; aynı öğünde hem ve hem dışı kaynakları (örneğin kırmızı et ve ıspanak) bir arada tüketebilir veya demir alımını artırmak için öğüne C vitamini (örneğin portakal suyu) ekleyebilirsiniz.
Demir Kaynakları (Hayvan Temelli)13 | Demir Kaynakları (Bitki Temelli)14 |
---|---|
Midye | Soya ürünleri |
İstiridye | Mercimek |
Kırmızı et ör. Sığır eti | Fasulye |
Ciğer | Tofu |
Hindi veya tavuk sakatatı | Ispanak |
Balık | Pekmezler |
Tam buğday unlu ekmek | |
Bezelye | |
Kuru meyve (ör. Kuru kayısı, kuru erik ve kuru üzüm) | |
Demir takviyeli kahvaltılık gevrekler ve tahıllar (demir içeriği detayları için paketi inceleyin)13 |
Demir Emilimine yardımcı besinler | Demir Emilimini engelleyen besinler |
---|---|
Et/ hem demir kaynakları12 | Çay ve genel olarak bitkisel infüzyonlar15 |
C vitamini ör. turunçgiller16 | Kahve17 |
Süt17 | |
Süt ürünleri17 |
*Sütte ve süt ürünlerinde bulunan kalsiyum, yalnızca hem dışı demir emilimini etkileyen diğer inhibitörlerin aksine hem hayvan hem bitki temelli demir kaynaklarından demir emilimini engelleyebilir.1
Hamileyseniz ya da hamile kalmaya çalışıyorsanız doktorunuza veya ebenize tüketebileceğiniz demir yönünden zengin en iyi gıdaları sormanız önemlidir, çünkü hamilelikte ciğer16 ya da belirli balık türleri18 gibi bazı gıdalardan uzak durulmalıdır.
Benzer şekilde alerjiniz veya diyetinizde kısıtlamalar varsa, örneğin çölyak hastalığınız, İnflamatuvar Bağırsak Hastalığınız (İBH) varsa ya da mide ameliyatı geçirdiyseniz demir alımını artırmak için tüketebileceğiniz yiyecekleri doktorunuza sorun. Demir seviyenizi sağlıklı bir aralığa yükseltmek için doktorunuz tablet veya intravenöz demir gibi demir takviyeleri önerebilir. Beslenmenin demir kaybını genellikle tek başına gideremediği demir eksikliği aneminiz olması halinde de aynı durum geçerlidir.19 Vücudunuzdaki demir seviyesi eski haline geldiğinde demir bakımından zengin bir diyet uygulamak demirinizi normal düzeyde tutmak için iyi bir yoldur.
- Okonko 2011 J Am Coll Cardiol. 2011;58(12):1241-1251. doi:10.1016/j.jacc.2011.04.040
- WHO. Iron Deficiency Anemia. Assessment, Prevention, and Control. A Guide for Programme Managers. 2001.
- Goodnough Transfusion. 2012 Jul;52(7):1584-92. doi: 10.1111/j.1537-2995.2011.03495.x. Epub 2011 Ara 29.
- Radbruch L, Sabatowski R, Elsner F vd. Validation of the German version of the brief fatigue inventory. J Pain Symptom Manage 2003;25:449–458.
- Lewis G, Wessely S. The epidemiology of fatigue: more questions than answers. J Epidemiol Community Health 1992;46:92–97.
- Bergner M, Bobbitt R, Carter W et al. The Sickness Impact Profile: development and final revision of a health status measure. Med Care 1981;19:787–805.
- Bowers S, Cannizzaro K, Gregus J vd. Outcomes in cardiopulmonary physical therapy: sickness impact profile. Cardiopulm Phys Ther J 2009;20:–19.
- Witte KK, Clark AL. Why does chronic heart failure cause breathlessness and fatigue? Prog Cardiovasc Dis 2007;49:366–384.
- Nijrolder I, van der Windt D, de Vries H et al. Diagnoses during follow-up of patients presenting with fatigue in primary care. CMAJ 2009;181:683–687.
- Hurrell R, Egli I. Iron bioavailability and dietary reference values. Am J Clin Nutr. 2010;91:1461-1467. doi:10.3945/ajcn.2010.28674F.Am.
- Killip S, Bennett JM, Chambers MD. Iron deficiency anemia. Am Fam Physician. 2007;75(5):671-8.
- Schümann K, Elsenhans B, Mäurer a. Iron supplementation. J Trace Elem Med Biol. 1998;12(3):129-40. doi:10.1016/S0946-672X(98)80001-1.
- USDA National Nutrient Database for Standard Reference , Release 25 USDA National Nutrient Database for Standard Reference , Release 25. Erişim: https://www.ars.usda.gov/SP2UserFiles/Place/12354500/Data/SR25/nutrlist/....
- Penney DS, Miller KG. Nutritional counseling for vegetarians during pregnancy and lactation. J Midwifery Womens Health. 2008;53(1):37-44. doi:10.1016/j.jmwh.2007.07.003.
- Evans EC. The FDA recommendations on fish intake during pregnancy. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs. 2002;31(6):715-20.
- Hartmann S, Brørs O, Bock J, vd. Exposure to retinoic acids in non-pregnant women following high vitamin A intake with a liver meal. Int J Vitam Nutr Res. 2005;75(3):187-94.
- Dünya Sağlık Örgütü. Iron deficiency anaemia. Assessment, prevention and control: A guide for programme managers.; 2001:1-114.
- Evans EC. The FDA recommendations on fish intake during pregnancy. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs. 2002;31(6):715-20.
- Michael Alleyne, McDonald K. Horne, MDb, and Jeffery L. Miller M. Individualized treatment for iron deficiency anemia in adults. Am J Med. 2008;121(11):943-948. doi:10.1016/j.amjmed.2008.07.012.Individualized.